Nikšić - Srušena je zgrada u Nikšiću poznata kao staro pozorište ili sala “Kultura”.
Sa zgradom, koja je bila Dom zanatlijsko-radničkog udruženja i koja je napravljena 1925. godine dobrovoljnim radom zanatlija i radnika, kao i prilozima građana, polako nestaje i ”dobri duh Nikšića”.
Povodom njenog rušenja svi imaju ponešto da kažu. Pitanje je samo da li je zgradi, od koje su davno digli ruke, zaista bilo spasa?
„Kao i ljudi, i zgrade ostaraju i teško obole – umiru. A ova naša nekadašnja ljepotica, višedecenijski hram nikšićke kulture, zapravo je odavno mrtva. Ovo sad je samo čin uklanjanja posmrtnih ostataka i njene selidbe u naše uspomene. Ostaje nam žal što nije na vrijeme liječena. Stvarnost je surova. Jesam nostalgičar, ali moramo biti i realni jer, zeman gradi, zeman razgrađuje“, ovako je nestanak najljepše zgrade u prvoj polovini 20. vijeka u Nikšiću, poslije Saborne crkve i Dvorca kralja Nikole, prokomentarisao publicista i hroničar grada Maksim Vujačić.
Izgradnja doma 1925. godine predstavljala je veliki uspjeh. Gradić, koji je bio privredno nerazvijen i imao oko 4.000 stanovnika dobio je pozorišnu salu sa oko 250 sjedišta u parteru i ložama u dva reda.
Poznati dramski umjetnik i direktor drame Novosadskog pozorišta, koji je rukovodio dramskom sekcijom Zanatlijsko-radničkog udruženja, Mihailo Kovačević, za njegovo otvaranje pripremio je dramu Laze Kostića „Maksim Crnojević“. On je ujedno tumačio glavnog junaka.
„Bila je to omalena sala koja je imala sav onaj šarm koje jedno pozorište treba da ima. Sa strane su se nalazile lože, po sredini su bili ukrasni stubovi, a sjedišta su bila prekrivena, čini mi se, čojom“, prisjećao se pozorišnog enterijera Tomislav - Šoro Živković, učitelj u penziji, koji je imao privilegiju da, kao desetogodišnjak, gleda predstave za koje se tražila karta više.
A svaka predstava, kaže on, bila je praznik kulture.
„U pozorište nije mogao doći bilo ko. Ono je bilo rezervisano samo za gospodu. Muškarci su oblačili najbolja odijela, a dame posebne toalete“, sa uzdahom priča Živković.
Prije Drugog svjetskog rata u zgradi su održavani balovi. Tu je radio i Opštinski sud, a bio je i bioskop Pera Berkuljana. Za vrijeme rata održavana su suđenja rodoljubima, među kojima i Ljubu Čupiću i Joki Baletić, dok se poslije rata sudilo narodnim neprijateljima.
Nakon rata, 1949. godine, u Nikšiću je osnovano Narodno pozorište, kome je dodijeljen dom bivšeg Zanatlijsko-radničkog udruženja. Za dvije godine, članovi pozorišta su dobrovoljnim radom podigli pomoćnu zgradu sa dva studija, garderobama, radionicama i magacinima.
Prvu predstavu članovi pozorišta izveli su 4. juna 1949. godina. Bila je to “Nemirna starost” u režiji Radoja Gojkovića.
Jedan od glumaca koji je bio akter prve premijere Narodnog pozorišta i danas jedini živi član iz te plejade velikih glumaca i zaljubljenika u “daske koje život znače” bio je i Drago Malović.
„Bila je to fantastična zgrada sa ložama u baroknom stilu. Sjećam se da nam tih godina ništa nije bilo teško. Svi smo imali dosta želje i entuzijazma, a publika je znala da nas nagradi gromoglasnim aplauzom. Svaka predstava bila je rasprodata i uvijek se tražila karta više. To je bilo zaista jedinstveno pozorište u Crnoj Gori“, ne bez nostalgije pričao je Malović.
Pošto je grad bio gotovo udvostručen, pozorište je trebalo renovirati i posao je 1953. godine povjeren poznatom arhitekti Đorđiju Minjeviću, koji je uz Josipa Sladea, kralja Nikole i Slobodana Vukajlovića, najznačajniji za izgradnju modernog grada.
Sve je tada zamijenjeno i izgrađena je sala sa balkonom koja je imala 450 sjedišta, a koja je bila namijenjena i za pozorišne i za bioskopske predstave.
Tako rekonstruisano pozorište otvoreno je sa predstavom ”Mačak na usijanom limenom krovu” sa Oliverom Marković u glavnoj ulozi.
Rekonstrukciju, koja je izvedena iz nužde, autor smatra promašajem jer je, prema njemu, trebalo je sačekati bolje ekonomske prilike i izgraditi novo pozorište, a postojeće sačuvati i samo ga renovirati da služi za manje kamerne predstave. Na taj način bila bi sačuvana tradicija.
„Pozorišna sala bila je asocijacija na velike dvorane, ali u minijaturnom izdanju i dosta skromno urađena. Simpatična mi je bila sva ta ideja, iako je bila dosta nefunkcionalna. Vrijeme je uradilo svoje i rekonstrukcija je bila neophodna. Tu se moralo nešto uraditi, a prije svega zato jer je sada ta pozorišna sala imala još jednu namjenu – morala je da posluži i kao bioskopska sala. To je sve trebalo nekako “uglaviti”. Nije bilo ni mogućnosti, ni vremena da se radi detaljna rekonstrukcija, da se sve sanira jer je bila velika investicija i onda se uradilo ono što se uradilo. Iskreno, više bih volio da je bilo i vremena i novaca pa da se to polako radi, da se vrati u nekakav prvobitni oblik“, kazao je Minjević koji živi u Beogradu, dodajući da su već tada stubovi bili satruli 30 do 40 centimetara, da nije postojala izolacija odozgo, a da su i lože i podovi bili dotrajali.
Rekonstrukcija je urađena, pozorište dobilo novo ruho, ali je, prema mišljenju Živkovića i Malovića, izgubilo onaj čar koje je do tada imao.
„Nakon rekonstrukcije pozorište više nije imalo onu istu dušu – bili su zidovi i drvena sjedišta koja su bila uzdignuta u gornjem dijelu sale“, kazao je Malović napominjući da je tih godina imao prilike da gleda gostovanja svih renomiranih jugoslovenskih pozorišta.
U toj sali, Nikšićani su 14. avgusta 1961. prvi put vidjeli crnce, kada su gostovali pjevači ganskih narodnih pjesama, ansambal “Crnački trio”.
Da je pozorište bila Jugoslavija u malom govori i podatak da su se na sceni kao gosti Narodnog pozorišta pojavljivali glumci poput Raša Plaovića, Milivoja Živanovića, Ljubiše Jovanovića, Olivere Marković...
Gostovala je i ruska balerina svjetskog glasa Maja Pliseckaja.
Sve to nije bilo dovoljno da pozorište opstane.
Skupština opštine Nikšić je 1965. godine jednoglasno donijela odluku o njegovom ukidanju. Zanimljivo je da je tada u skupštinskom sazivu bilo čak 17 prosvjetnih radnika.
Pozorišna zgrada i fundus, najbogatiji u Crnoj Gori, imao je kulise za prikazivanje 20 scenskih djela, nekoliko garnitura stilskog namještaja, mnogobrojne raznovrsne kostime iz raznih epoha, rekvizite, električarski, stolarski i krojački alat, predati su na čuvanje Radničkom univerzitetu. Od svega nije ostalo ništa.
Centar za kulturu Nikšić 1980. godine osniva Dramski studio koji je za deset godina rada ponovo vratio pozorišni život na mjesto koje mu pripada, pripremio 17 premijera i odigrao blizu 500 predstava.
Ali, kultura u gradu pod Trebjesom kao da ima ograničen rok trajanja.
Iako je Dramski studio proglašavan za jedan od najboljih amaterskih pozorišta u Jugoslaviji, ugašen je 1991. godine, kada je iseljen iz svojih prostorija i kada je i sala “Kultura” prestala da radi.
Umjesto nje, otvorena je kafana, iako se Centar za kulturu zdušno zalagao da bude obnovljena i vraćena onima kojima i pripada – glumcima.
„Smatrali smo da pozorište treba revitalizovati, da treba napraviti projekat za njegovu obnovu. Angažovali smo referentnu ekipu koja je radila Narodno pozorište i Atelje 212 u Beogradu, koja je napravili sjajan projekat. Opština je platila izgradnju projekta i donijela odluku da se uđe u rekonstrukciju, do koje, nažalost, nikada nije došlo“, kazao je Niko Martinović, tadašnji direktor Centra za kulturu.
Da li je zgrada pozorišta mogla da ima i drugačiju sudbinu pokazaće vrijeme.
Drago Malović smatra da je morala biti sačuvana jer je predstavljala okosnicu kulturnog života Nikšića.
Arhitekta Đorđije Minjević misli da i danas, ako je sačuvana dokumentacija i neki uzorak, može doći do njenog ponovnog rađanja. Ko zna, možda vrijeme donese ljude spremne da ulože u kulturu, pa pozorišna sala nalik onoj koja je imala “dušu” ponovo nikne. Jedno je sigurno. Na lokaciji gdje se nalazila više od 80 godina za nju više nema mjesta. Umjesto pozorišta, tamo će nići tržni centar. Ništa čudno, jer Nikšićani kada je pozorišni i bioskopski, a moglo bi se slobodno reći i kulturni život u pitanju, naviknuti su na “post” već skoro dvadeset godina. I niko sa sigurnošću ne zna kada “post” prestaje.
zelja je ostvarena izradom prvog regulacionog plana 1883.godine koji predstavlja osmisljen koncept formiranja grada cvrste urbane strukture primjenom modela na renesansno – baroknoj šemi idealnih gradova. Svojom dispozicijom plan sugeriše pravce i vizure na prepoznatljive unutrašnje i spoljnje orjentire i dominante na koje ce se vezati proces urbanizacije.